“CHP’nin Kennedy’si”nden farklı bir dış politika görüntüsü: Deniz Baykal

Abstract

Tek parti hükümet dönemlerinde CHP’nin hükümet düzeyinde yönlendirmeye çalıştığı Türk dış politikası, Kemalist doktrin üzerinden belirli bir süreklilik içerisinde ilerlemiş, Atatürk’ün ölümünden sonra Soğuk Savaş koşulları içerisinde gelişmiştir. CHP, Demokrat Parti’nin 1950 seçimlerini kazanmasından sonra iktidarını ona devretmiştir. Süreç itibariyle politik yönelimini yavaşça değiştirmeye başlayan CHP, 60 ve 80 darbeleri sonucu daha kapsayıcı bir tonda siyaset deneyimi sunmuştur. Ardından CHP, 1980 darbesiyle kapatılmış ve 1992’de yeniden kurulmuştur. Bu çalışma, yeniden kurulan CHP’nin eski CHP’den ne ölçüde farklılıklara sahip olduğunu parti lideri değişiminin etkisi bakımından inceler. Araştırmanın ana soruları, 1992 sonrası kurulan CHP’de Deniz Baykal’ın liderliğinin Türk dış politikasına etkisinin nasıl olduğu ve CHP’nin dış politika algılayışını nasıl değiştirdiğidir. Makale, 1992 sonrası CHP’nin Türk dış politikasına dahil olduğu çizgide; parti ideolojisinin değişimi, koalisyon süreçlerinden kaynaklı varlık mücadelesi ve uluslararası politikadaki periyodik gelişmelerin etkisiyle partinin nasıl değişime uğradığını tespit etmeyi amaçlar. Soru odaklı araştırma yöntemi ile yorumlayıcı ve anlamaya dayalı bir metodolojik çerçeve ile çalışma ele alınır. Lider faktöründe CHP üzerinde söz konusu dönemlerde en fazla ortaya çıkan öncü isim Deniz Baykal olmuştur. Deniz Baykal’ın 50 yıllık siyasi hayatı ve CHP liderliği lider olarak analiz edilmesinin temel sebebidir. Ayrıca Deniz Baykal’ın iç siyasette oldukça popüler bir görüntüye sahip olmasına rağmen dış politikada ve devletçi kimliğinde yapılan mevcut çalışmalarda çok fazla ön plana alınmadığı literatür taramasıyla saptanmıştır. Kennedy benzetmesi dönemin ünlü şairlerinden Cemal Süreya’nın Baykal’a yönelik teşbihidir ve bu çalışmada Baykal’ın saçlarının dağınık olmasından hareketle karakteristiğine olan etkisine vurgu yapılır. Bu çalışmada Baykal’ın CHP’nin dış politika yakınsamalarının değişimini temellendirirken parti içerisindeki esnek ve uzlaşmaya dayalı siyaseti geliştiren bir çerçeve sunduğu iddia edilmektedir. Dolayısıyla makalede Deniz Baykal’ın CHP’nin dış politik algılamalarında günümüz esnasında CHP’ye değişim yaratabilecek etkiler bıraktığına ulaşılmıştır. Baykal’ı dış işleri bakanlığı dönemleri içerisinde yeniden okumak, Baykal’ın CHP koalisyonlarındaki varlık mücadelesi içerisinde dış politikaya yönelik kararlarındaki değişimine daha belirgin bir görüntü vererek 1995 yılındaki koalisyon dönemlerinde CHP’nin iç siyasi yansımalarını ve dış politika yönelimlerini kavramayı derinleştirir. Makalede, Baykal’ın bakanlık yaptığı dönemler; (Maliye Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı) ağırlıklı olarak o döneme ait birincil kaynaklarla incelenir. Özellikle dört aylık dış işleri bakanlığı dönemindeki seçim hükümeti performansı; hükümet programları, resmî gazete verileri ve döneme ait tarihsel haberler, Baykal’ın söylemleri ile ağırlıklı olarak ele alınıp Baykal’ın Türk dış politika çıktısına verdiği etki analiz edilmektedir. Araştırma, 1990’larda yeniden kurulan CHP dönemi dış politika algısının Baykal’ın liderliğindeki değişim süreçlerini inceleyerek Baykal’ın liderliğinin Türk dış politikasına nasıl etkide bulunduğunu anlamaya çalışır.

Turkish foreign policy, which the CHP tried to direct at the governmental level during the single party government periods, progressed in a certain continuity through the Kemalist doctrine and developed within the Cold War conditions after Atatürk's death. The CHP handed over power to the Democratic Party after the latter won the 1950 elections. The CHP, which slowly began to change its political orientation in the process, offered a more inclusive political experience as a result of the coups of 1960 and 1980. Subsequently, the CHP was closed down by the 1980 coup d'état and re-established in 1992. This study analyses the extent to which the re-established CHP differs from the old CHP in terms of the impact of the change in the party leader. The main questions of the study are how Deniz Baykal's leadership in the post-1992 CHP has affected Turkish foreign policy and how it has changed the CHP's perception of foreign policy. The article aims to determine how the post-1992 CHP's involvement in Turkish foreign policy has changed under the influence of the change in party ideology, the struggle for existence due to coalition processes and periodic developments in international politics. The study is handled with a methodological framework based on interpretation and understanding with a question-oriented research method. In terms of the leader factor, Deniz Baykal was the most prominent leader of the CHP during the periods in question. Deniz Baykal's 50 years of political life and his leadership of CHP is the main reason for analysing him as a leader. In addition, it has been determined through the literature review that Deniz Baykal, although he has a very popular image in domestic politics, has not been brought to the forefront in the existing studies on foreign policy and his statist identity. The Kennedy analogy is a description of Baykal by Cemal Süreya, one of the famous poets of the period, and this study emphasises the effect of Baykal's dishevelled hair on his characteristic. In this study, it is argued that Baykal provides a framework that develops flexible and consensus-based politics within the party while justifying the change in the CHP's foreign policy convergence. Therefore, the article concludes that Deniz Baykal has left an impact on the CHP's foreign policy perceptions that could lead to a change in the CHP's foreign policy perceptions today. Re-reading Baykal's foreign affairs ministerial periods gives a clearer picture of the change in Baykal's foreign policy decisions within the struggle for existence in the CHP coalitions and deepens the understanding of the CHP's domestic political reflections and foreign policy orientations during the coalition periods in 1995. In the article, Baykal's ministerial terms (Minister of Finance, Minister of Energy and Natural Resources, Minister of Foreign Affairs and Deputy Prime Minister) are analysed mainly through primary sources from that period. In particular, the performance of the election government during his four-month term as foreign affairs minister is analysed through government programmes, official newspaper data and historical news of the period, Baykal's discourses and Baykal's impact on Turkish foreign policy output. The research attempts to understand how Baykal's leadership influenced Turkish foreign policy by analysing the change processes in the perception of foreign policy under Baykal's leadership in the CHP period, which was re established in the 1990s.